ว่าด้วยแนวคิด Feminine ของ Lacan (บทความวันสตรีสากล)

(เขียนเมื่อ 8 มีนาคม 2565)

สวัสดีวันสตรีสากลครับ (international women's day)

พอมาถึงวันนี้ทำเอาผมนึกถึง quote อันโด่งดังของ Jacque Lacan นักจิตวิเคราะห์ชาวฝรั่งเศสขึ้นมาครับ

.

"Woman does not exist." (ผู้หญิงไม่มีอยู่)

ในขณะที่ Freud ตั้งคำถามว่า "What does a woman want?" (ผู้หญิงต้องการอะไร) เพื่อเข้าใจเรื่องความเป็นผู้หญิงหรือเฟมินีน (feminine)

Lacan ไม่ปล่อยให้ตัวเองติดอยู่ในกรอบของการแบ่งแยกชาย-หญิงแบบ Freud (ไม่ติดอยู่กับแค่มุมมองด้านชีววิทยา) แต่เขาก้าวข้ามมองเรื่องเพศในระบบสัญลักษณ์ (symbolic order)

เราเข้าใจมุมมองของ Lacan ได้ว่า เมื่อเรามองเรื่องเพศด้วยพื้นฐานทางจิตใจหรือวิญญาณ มันถูกกำหนดด้วยจิตไร้สำนึกที่สัมพันธ์กับระบบสัญลักษณ์ที่บอกเราว่า อะไรคือความเป็นชาย (masculine) และ อะไรคือความเป็นหญิง (feminine)

.

ในมุมของ Lacan ที่เห็นว่าสังคมถูกขับเคลื่อนด้วยระบบชายเป็นใหญ่ (แบบเดียวกับที่ Freud คิดแต่ Freud หลุดออกจากกรอบนี้ไม่ได้) Lacan ตั้งข้อสังเกตว่าระบบดังกล่าวอาจสะท้อนให้เราเห็นถึงการที่มนุษย์พยายามนิยามความเป็นชายหรือมัสคุลีน (musculine) ได้ผ่านสิ่งที่มองเห็นด้วยตาเปล่า เช่น ความแข็งแรงและความนิ่งของพฤติกรรม ในทางตรงข้าม ความเป็นหญิงหรือเฟมินีน (feminine) กลับเป็นสิ่งที่ไม่สามารถเข้าใจได้เพราะเราไม่เข้าใจเรื่องอารมณ์และจิตใจเท่าที่ควร

พูดง่ายๆ ก็คือ Lacan เสนอว่ามนุษย์เรากำหนดความเป็นหญิงจากการที่เราเข้าใจความเป็นชาย โดยให้ความหมายของความเป็นชาย (masculine) ด้วยสัญลักษณ์ของความแข็งแรง มั่นคง และเป็นระเบียบ ในขณะที่สิ่งตรงข้ามจากนี้ถูกแยกออกมากลายเป็นความเป็นหญิง (feminine) ทันที

.

ยังไงก็ตาม ความเป็นหญิงหรือเฟมินีน (feminine) ในมุมมองของ Lacan กลับถูกมองว่าจริงๆ แล้วมันเป็นสิ่งที่พิเศษมากกว่า และกำหนดความเฉพาะตัวของคนคนนั้นมากกว่า

(ใช้คำง่ายๆ ว่า หลากอารมณ์ เพราะเรามีโอกาสเห็นได้บ่อยกว่าว่า ผู้หญิงไม่จำเป็นต้องทำตัวเหมือนกัน เมื่อเทียบกับผู้ชายที่นอกจากจะกำหนดความเป็นหญิงแล้วยังกำหนดความเป็นชายของตัวเองผ่านคำว่า 'เป็นลูกผู้ชาย' หรือ 'แบบแมนๆ' ที่มักหมายถึงพฤติกรรมที่ไม่แสดงออกทางอารมณ์อย่างชัดเจนและคำนึงถึงความเป็นระบบระเบียบมากกว่าความแตกต่างหลากหลายอีกด้วย)

'แต่ถ้าทุกคนแตกต่างหลากหลายหรือมีความพิเศษก็จะไม่มีความพิเศษนั้นอยู่อีกต่อไป' คือประโยคที่ผมคิดว่าพอจะสรุปแนวคิดของ Lacan เกี่ยวกับเรื่องการกำหนดความเป็นชายผ่านความไม่เข้าใจผู้หญิงขึ้นมาได้

ดังนั้นสังคมจึงถูกขับเคลื่อนด้วยการกล่าวอ้างความเป็นชายหรือ musculine มากกว่าความเป็นหญิงหรือ feminine ทั้งที่ในความจริงแล้วทั้งสองสิ่งถูกให้ความหมายด้วยระบบสัญลักษณ์ที่มนุษย์สร้างขึ้นจากความไม่เข้าใจเรื่องเพศในเชิงจิตวิญญาณเลยแม้แต่น้อย

.

พูดให้ง่ายขึ้นอีก เรื่องเพศอาจมีมากกว่าแค่ masculine และ feminine ก็ได้ แต่ด้วยความอดรนทนไม่ได้ต่อสิ่งที่เราไม่รู้ เราจึงสร้างความเข้าใจแบบสมมติขึ้นมา

ผู้หญิงหรือ Woman จึงไม่มีอยู่ เพราะเรากำหนดผู้หญิง (สตรี) จากความเข้าใจ masculine และความไม่เข้าใจ feminine

ยิ่งไปกว่านั้น เรายังเชื่ออย่างหนักแน่นว่า masculine กับผู้ชายหรือ Man (บุรุษ) เป็นสิ่งเดียวกันอีกด้วย

.

ยังไงก็ตาม แนวคิดของ Lacan ที่ผมพูดถึงไม่ได้เป็นมีจุดประสงค์ให้ผู้หญิงโกรธแค้นผู้ชาย (หรือผู้ชายโกรธแค้นกันเอง) แต่มันเป็นทฤษฎีที่ช่วยทำให้เรา (ทุกเพศ) หลุดออกจากกรอบของความเป็นชายและหญิงที่ถูกสร้างขึ้น โดยเฉพาะการมองเห็นว่าแท้จริงแล้วเราไม่เข้าใจเรื่องพวกนี้เท่าที่เราคิด และการได้เห็นว่าความพิเศษนั้นคือความแตกต่างที่เราไม่เข้าใจแต่แรก เราก็อาจจะโอบรับความแตกต่างหลากหลายของแต่ละคนได้ดีขึ้นอีกด้วย

เจษฎา กลิ่นพูล

K. Therapeutist นักจิตวิทยาการปรึกษา